Kỳ thi quốc gia Kỳ thi quốc gia
Đề bài: Phân tích bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ để thấy được trí làm trai trong thời loạn
Bài làm:
Nguyễn Công Trứ là một trong những nhà thơ nổi tiếng của văn học Việt Nam Trung Đại. Ông không chỉ là vị quan có tài kinh bang tế thế lại có một nhà thơ tâm hồn nghệ sĩ rộng mở muốn cống hiến thì hết mình cho nghệ thuật. Có thể coi bài thơ Bài ca ngất ngưởng là những dòng tự thuật ngắn gọn có ý nghĩa tổng kết cuộc đời và tính cách Uy Viễn tướng công Nguyễn Công Trứ. Với lời lẽ ngắn gọn và súc tích đã thể hiện được trí làm trai của tác giả trong thời buổi loạn lạc.
Mở đầu bài thơ ta đã bắt gặp những câu thơ không theo khuôn phép, là thơ mà cũng là ca, là nhạc cũng hay:
Vũ trụ nội mạc phi phận sự,
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng.
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.
Lúc bình Tây cờ đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.
Đô môn giaỉ tổ chi niên,
Ngay từ đầu bài thơ Nguyễn Công Trứ đã thể hiện cái tính Ngông của mình bằng câu thơ: “Vũ trụ nội mạc phi phận sự”. Nhà thơ đã đặt mình sánh ngang tầm vũ trụ nhưng rồi cũng khiêm tốn nói tiếp ngay: Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng. Hình ảnh cái “lồng” ở đây là vào khuôn phép vua chúa mà những con người đầu đội trời chân đạp đất như ông vẫn phải nghe theo.
Nhà thơ vừa mới tự đề cao vai trò mình trong vũ trụ ở câu thứ nhất thì sang đến câu thứ hai đã tự cho mình đã đem cái tài ba ấy nhốt vào lồng. Mặc dù vậy trong câu thơ vẫn toát lên sự khoan khoái, tự hào khi nhắc tới mốc son của đời mình, dù mỗi sự kiện chỉ nhắc đến bằng vài ba chữ, như bất cần, không có gì quan trọng nhưng trong đó vẫn hàm chứa sự tự hào:
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Lúc bình Tây, cờ đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.
Giọng thơ bất cần kể toàn chiến tích lớn lao hiển hách mà nghe như nói chơi khi thì đỗ Thủ khoa (đỗ đầu cử nhân khoa thi Hương), khi làm Tham tán quân sự….Những lúc làm đến chức Tổng đốc một chức quan to đầu tỉnh hay lĩnh chức Đại tướng bình Tây (xứ Tây Nam nước ta) mà chỉ coi nhẹ như lông hồng. Với Nguyễn Công Trứ tất cả chỉ như phận sự trong vũ trụ, đến tay mình thì làm cho dân cho nước và cái cốt yếu đã làm hết lòng hết sức. Cho nên, câu tổng kết tác giả đã nói: “Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng”. Đối với ông thì công danh, dù Tổng đốc, dù đại tướng cụ coi cũng nhẹ tênh.
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.
Kìa núi nọ phau phau mây trắng,
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi.
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì.
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng.
Được mất dương dương người thái thượng,
Khen chê phơi phới ngọn đông phong.
Khi ca, khi tửu, khi cúc, khi tùng,
Không Phật, không tiên, không vướng tục.
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung.
Trong triều ai ngất ngưởng như ông!
Những câu thơ tiếp theo thể hiện sự ngất ngưởng và ngông nghênh của Nguyễn Công Trứ hơn thế khi: cụ cho bò đeo đạc ngựa. Người ta cưỡi ngựa cụ cưỡi bò đi chơi ngông. Hơn nữa, hành động này lại xảy ra ngay sau ngày cụ nghỉ việc quan. Trong đoạn thơ tác giả vừa nêu rõ năm tháng mình thôi đeo ấn vua ban, vừa rời xa trốn quan trường thì lại cho ngay bò mình cười đeo đạc ngựa để cho nó cũng ngất ngưỡng như mình. Tác giả coi sự được mất trong nhân gian cũng không có gì quan trọng. Sự khen chê của người đời cũng như ngọn gió thoảng qua. Đối với tác giả bây giờ chỉ có được làm bạn với ca, nhạc, tửu là hạnh phúc nhất. Sau khi đã trọn vẹn “đạo sơ chung” Nguyễn Công Trứ được sống là chính mình. Đây được xem là đoạn ý thơ hay nhất của bài thơ.
Bài thơ kết thúc nhưng tư tưởng của nhà thơ vẫn còn mãi. Đó là con người có trí khí làm trai lớn sinh ra để gánh vác trách nhiệm mà đất trời đã giao cho. Và hoàn thành tất cả các công việc chỉ vì trách nhiệm chứ không tham vinh hoa phú quý. Chỉ đến khi từ quan ông mới thực sự được sống đúng theo ước muốn của mình, ung dung tự tại đợi tháng ngày trôi.
